Mardin, Türkiye’nin dini ve etnik açıdan en kozmopolit merkezlerinden biri, Mardin Kıllıt Köyü ise Mardin’in dini ve etnik açıdan en kozmopolit köylerinden biri… Tarihi çerçevede bir Süryani köyü olan Kıllıt’ta halihazırda Hristiyanlar ve Müslümanlar birlikte yaşıyor. Kıllıt’ta iki dine ve üç mezhebe ait mabetler bulunuyor. Kıllıt’ta; Arapça, Kürtçe ve Türkçe olmak üzere üç dil konuşuluyor. Bu çerçevede Kıllıt, küçük bir Ortadoğu olarak karşımıza çıkıyor.
Fotoğraf 1. Kıllıt Mor Yuhanun Kilisesi Terasından Kıllıt Konakları Manzarası (Ne Haber Ajansı Arşivi)
Mardin’in Savur ilçesine yaklaşık 10 kilometre uzaklıkta bulunan bu köyün adı, Arapça Kıllet yani “Az olmak” mastarıyla ilişkili… Kıllıt sözcüğü ise Arapça ve Süryanice’de “Az ve Azalan” gibi anlamlara tekabül ediyor. [1] Kıllıt Köyü, adının anlamının bir cilvesi olarak yıllar içerisinde nüfusunu kaybediyor ve Kıllıt nüfusu böylece yıldan yıla azalıyor.[2] (Cumhuriyet Dönemi’nde Kıllıt’ın yakınında bulunan dereye atfen köyün adı, Türkçe “Dereiçi” olarak değişiyor.)
Kıllıt Köyü, 2 dine ve 3 mezhebe ait ibadethanelere ev sahipliği yapıyor. Köydeki Müslümanların 1 camisi, Süryanilerin ise 3 kilisesi bulunuyor. Süryanilere ait kiliselerin yapım yılı yüzlerce yılı bulurken Müslümanlara ait cami 1987 yılında bitirilip faaliyete geçiyor. Köyde bulunan Katolik ve Protestan kiliseleri halihazırda ibadete kapalıyken Ortodoks “Mor Yuhanun Kilisesi” ibadete ve ziyarete açık şekilde hizmet sunuyor. Kıllıt Köyü Müslümanlarının köydeki tek ibadethanesi olan “Dereiçi Mahallesi Nur Camii” de Müslüman cemaatine hizmet vermeyi sürdürüyor.
Fotoğraf 2. Dereiçi (Kıllıt) Mahallesi Nur Camii (Ne Haber Ajansı Arşivi)
Tarihi çerçevede bir Süryani köyü olan Kıllıt’tan, yıllar içerisinde hem ihtiyari hem de icbari sebeplerle büyük dış göçler yaşanıyor. (Başlıca göç nedenleri; imkânsızlık, yoksulluk, terör ve çatışma durumları oluyor.[3]) Bu yaşanan göçler, Kıllıt’ın nüfusunu çok büyük oranda azaltıyor. Nitekim Kıllıt’ın son resmi verilere göre nüfusu, 187 olarak kayıtlara geçiyor.[4] Öte yandan köy muhtarı Süryani Sami Dal, bu sayının aslında daha az olduğunu ve halihazırdaki köy nüfusunun 10-15 aileyle 60 kişi civarına denk geldiğini ifade ediyor.[5]
Fotoğraf 3. Kıllıt (Dereiçi) Köyü Yıllar İçerisinde Nüfus Değişimi (DİKA, Dereiçi Köyü Sürdürülebilir Turizm Odaklı Koruma ve Kalkınma Uygulama Fizibilitesi Raporu)
Bu yüzden köyde bulunan evlerin çoğu bugün boş ve metruk halde bulunuyor. Günümüzde devamlı köyde ikamet eden Süryanilerin sayısı birkaç kişiden; Müslümanların sayısı ise birkaç haneden ibaret şekilde karşımıza çıkıyor. Böyle olmakla beraber, köyün nüfusu bahar ve yaz aylarında yurtdışından mevsimsel olarak Kıllıt’a gelen yaşlı Süryani ailelerle az da olsa yükseliyor.[6]
Kıllıt Köyü tarihi ve kültürel zenginliği çerçevesinde özellikle son dönemlerde çokça bilinmeye ve ziyaret edilme başlanıyor. Bu bağlamda, yerli ve yabancı turistleri cezbeden Kıllıt Köyü, film ve belgesel çalışmalarına da ev sahipliği yapmaya başlıyor. Örneğin, Kadir İnanır ve Vahide Gördüm’ün başrolünde oynadığı, 2019 yılında vizyona giren, Süryani bir ailenin hikayesini konu alan “Kapı” adlı filmin birçok sahnesi burada çekiliyor.
Fotoğraf 4. Kıllıt Köy Meydanı (Kapı Filminden)
Ayrıca geçtiğimiz aylarda Ne Haber Ajansı tarafından hazırlanan “Küçük Ortadoğu: Mardin Kıllıt Köyü” adlı belgeselimize de aşağıdaki link üzerinden ulaşabilirsiniz;
[1] Kubbealtı Lugatı, Kıllet, https://lugatim.com/s/k%C4%B1llet, 11.10.2024; Gazete Duvar, Üç Mezhebin Kilisesinin Olduğu Köy: Kıllıt, https://www.gazeteduvar.com.tr/galeri/2019/01/02/uc-mezhebin-kilisesinin-oldugu-koy-killit, Erişim Tarihi: 12.10.2024
[2] Dicle Kalkınma Ajansı, Dereiçi Köyü Sürdürülebilir Turizm Odaklı Koruma ve Kalkınma Uygulama Fizibilitesi, https://www.dika.org.tr/assets/upload/dosyalar/dereici-koyu-surdurulebilir-turizm-odakli-koruma-ve-kalkinma-uygulamafizibilitesi.pdf, Erişim Tarihi: 13.10.2024
[3] Zeynep Altay (Yap.), Kıllıt, Tarık Dursun K. Kısa Film Festivali, 2016, https://www.youtube.com/watch?v=PAujhai2KGg, Erişim Tarihi: 13.10.2024; Dicle Kalkınma Ajansı, Dereiçi Köyü Sürdürülebilir Turizm Odaklı Koruma ve Kalkınma Uygulama Fizibilitesi, https://www.dika.org.tr/assets/upload/dosyalar/dereici-koyu-surdurulebilir-turizm-odakli-koruma-ve-kalkinma-uygulamafizibilitesi.pdf, Erişim Tarihi: 13.10.2024
[4] Dicle Kalkınma Ajansı, Dereiçi Köyü Sürdürülebilir Turizm Odaklı Koruma ve Kalkınma Uygulama Fizibilitesi, https://www.dika.org.tr/assets/upload/dosyalar/dereici-koyu-surdurulebilir-turizm-odakli-koruma-ve-kalkinma-uygulamafizibilitesi.pdf, Erişim Tarihi: 13.10.2024; TÜİK, 31 Aralık 2023 Tarihli Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Sonuçları, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr, Erişim Tarihi: 12.10.2024
[5] YouTube, Müslümanların Süryani Muhtarı, https://www.youtube.com/watch?v=2SqqVi6V59s, Erişim Tarihi: 13.10.2024
[6] Hüseyin Bakır (Haz.), Küçük Ortadoğu: Mardin Kıllıt Köyü, Ne Haber Ajansı, 2024, https://www.youtube.com/watch?v=m03q5Zs8c8U, Erişim Tarihi: 13.10.2024
